foglia s.f.
0.1 fogla, fogli, foglia.
0.2 Lat. tardo foliam (DELI2 s.v. foglia).
0.4 Cit. tutti i testi.
Att. anche in testi malt.
0.5

Polir.: foglia di ficu 1.2.1; mezza foglia 4.1.

0.8 AScobar: fogla.
Valla: foglia.
0.8 BDel Bono: fogghia.
Vinci: fogghia.
Pasqualino: fogghia.
Mortillaro: fogghia.
Biundi: fogghia.
Traina: fogghia.
Macaluso Storaci: fogghia.
VS: fogghia.
0.8 CTLIO: foglia.
0.9 Alessandra Sciuto 25.05.2023.
ISSN 2975-111X
1 [Bot.] Foglia.

[1] EneasXIVF - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. A, [SEXTU LIBRU], pag. 103.12: Undi sachi ki tu divi andari et truvirai unu arburu multu obscuru in lu quali stai ascusu unu ramu di auru cum suctili fogli et fluri...

[2] MascalciaCrSpXIVP - Tratt. di mascalcia, ms. CrSp, volg. Ruffo, Di lu mali di li cripaturi oi cripaci. Cap. XXXX, pag. 600.5: Aveninu infirmitati similmenti intra la iunctura e la unghia, e rumpinu lu coyru e la carni a simiglanza di rugna, e fannu multi fiati a lu cavallu arduri, la quali infirmitati esti pir fumusitati di la stalla la quali dissi di supra: rilintati li gambi e cun discunvinivili fogli dessiccati.

[3] TransituXVDG - Libru di lu transitu et vita di misser sanctu Iheronimu, CAPITULO 34, pag. 95.5: Mai non sappi [[scil. San Girolamo]] chi fussi lettu si non la terra; mai non maniava si non frutti oy fogli di arbori oy radicati di erbi.

[4] Gl F ScobarXVIL (1519) - Voc. bilingue, pag. 116a: fogla comu pampina frons frondis.

[All'interno di una similitudine].

[5] EneasXIVF - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. A, [SEXTU LIBRU], pag. 109.1: Comu lu autunnu la terra si copri di li fogli ki cadinu da l'arburu, in tal modu killi animi currinu et preganu di passari da l'autra parti...

[6] RaxunamentuXVIR - Raxunamentu di l’abbati Moises, RaxunamentuXVIR - Raxunamentu di l'abbati Moises, 4.3., pag. 83.25: Quista è chamata gubernationi di la nostra vita, secundu quillu: «Quilli chi non hanu gubernationi cadinu comu fogli» (Eccli. 32).

[7] EneasXVS - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. B, 6.51: Como in lo autunno la terra si coperi de li fogli chi caduno da lo arbore, in tal modu quilli animi currino et pregano de passari da l'autra parti...

1.1 [Usata per realizzare corone celebrative].

[1] EneasXIVF - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. A, [OCTAVU LIBRU], pag. 150.20: «[[...]] Alligrativi adunca, o iuvini, di tanti laudi, mictenduvi in testa curuni di friski fogli; et dunatini a biviri cum vostri manu, et invocandu lu comuni deu, vulunturusamenti ni dati dil vinu».

1.2 [Con specificazione della pianta, usata in ambito med. e vet.].

[1] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 206.1, pag. 100.26: A fari tornari li capilli blanki nigri. Pigla fogli di ficu et fogli di chelsu nigru et fogli di viti, pisu di drami .xij., et exindi lu sucu et frica undi tu voi: probatum est.

[2] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 207.1, pag. 101.2: A duluri di meucza. Pigla fogli di salichi virdi et pistali et fandi cum sali implastu et mictilu supra la meucza e guarirà.

[3] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 214.1, pag. 102.11: A doluri di papala. Pigla chincu fogli di brictonica et pistala et cum insunza di porcu et ligala supra la papula et guarirà.

[4] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 218.1, pag. 103.7: A doluri di pedi et di manu. Pigla li fogli et li radicati di li ordicki et buglili cum acqua et lavati li manu oy pedi: probatum est.

[5] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 250.1, pag. 110.2: Ad humiliari li nervi. [[...]] Et tucti quisti cosi micti intru una pingnata nova et buglili insembla et minali cum una fogla di spatulilla tantu fina ki si confectanu comu unguentu et unta li nervi a lu focu.

[6] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 246.1, pag. 108.15: A canuxiri una donna si è vergini oy no. Pigla li fogli li paparini et mictili a lu focu et fa' ki richipa lu fumu di sucta: si esti pulcella divintirà russa et non si partirà; si non si partirà, girrà a pixari: probatum est.

[7] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.1] Di la frebri .j.-6: si lu vidirai dormiri oy jachiri fallu fari andari per ispaciu di tri oy . iiij. migli, et lassalu stricari et passilu cum oriu ubi sia misitatu la radicata di rafanu minuzata et fogla di lauru.

[8] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.8] A lu duluri di ventri .vi<i>j.-7: Dolisi la bestia quandu mania lu vermi dictu pastrina, et curasi cum fogli di cauli, cum quattru quartuchi di vinu et unu di oglu et mictichilu per la nasca sinistra oy pista lu sulfaru et inpasta cum oglu et ungindi la ventri.

[9] MascalciaR2XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo, [Ricetta 6]-1: A rristringiri lu sangu: prindi fogli di oliva, et fandi pulviri e micti supra la vena; e<s>t bonu ad homu ki li nississi di nasu.

[Usata come supporto scrittorio].

[10] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 231.1, pag. 105.7: Per confessioni. Scrivi in fogli di nuchi quisti tri <paroli>: "Alfar Alfar Alfar" et mectichili supra lu pectu quandu dormi e dirrà czo ki avi dictu lu iornu: probatum est.

1.2.1 Foglia di ficu: foglia di fico (nell'es., con rif. ad Adamo ed Eva, usata per nascondere la nudità).

[1] EpistulaEustXVS - Epistula di misser sanctu Iheronimu ad Eustochiu, CAPITULO VI, pag. 33.5: li primi nostri parenti eranu virgini, ma fu ditta di poi chi foru cachati di lu paradisu, <et> per ricoprimentu di la loru nuditati et virgogna si eranu coperti di fogli di ficu.

1.3 Fig. [Per significare qsa di scarso valore].

[1] VitiiVirtutiXIVB - Libru di li vitii et di li virtuti, [117], pag. 157.6: sanctu Andrea, ki dichia: «Ki sunu eu si non ciniri et lutu et fragidumi et vermi et ventu et umbra et fogla sicca ki non vali a cosa nixuna si non a lu focu?».

[2] SAgataTranslXVC - Antoni di Oliveri, Translacioni di S. Agata, CCCLXXXI.3031, pag. 108: [[Deu eternu]] chi sulu comanda lu chelu et lu infernu, / et tutti li cosi, fina ad una fogla, / ipsu coverna et teni a la sua vogla.

1.4 Fig. [In contesti allegorici, relig. o moraleggianti].

[1] Gl VitiiVirtutiXIVB - Libru di li vitii et di li virtuti, [61], pag. 69.25: In quistu ramu havi cinqui fogli, ço est cinqui maineri di avantanza.

[2] VitiiVirtutiXIVB - Libru di li vitii et di li virtuti, [87], pag. 112.13: li fogli foru li sancti parolli ki guerrigianu a tutti li malicii; li fiuri signifficanu li suoi sancti parolli et suoi sancti penseri ki tutti foru belli et honesti et portanti fructu.

[3] QuaedProfXIVC - Quaedam profetia, 127, pag. 27: Scriptura, tu non tolli a mia stu tali laczu; / anti a mi cumbogli gruppu cun grandi maczu, / li fraski cun li fogli, parmi, si eu non su paczu; / ma tu di arruri mi amogli, non avendu firmu yaczu.

[4] MuntiXVC - Munti della santissima oracioni, [8], pag. 30.1: A li pedi di quistu arboru [[la Vera Croce]] era una grandissima et magnifica fontana habundanti di aqua frisca, et omni tempu rifriscava fortimenti per sì factu modu, ki l'ortu [[dell'anima]] sempri stava friskissimu et virdi; et li soy fogli may non veninu minu; et li frutti soy sempri veninu a perfeccioni.

2 [Con valore collettivo:] verdura.

[1] Rinaldi/2005 (136) - 1381-1382 Nota di spese, pag. 282.3: Ancora spisi alcuni fiati per carni et foglia tantu in summa tr. ij gr. v.

3 Petalo (in contesto fig.).

[1] VitiiVirtutiXIVB - Libru di li vitii et di li virtuti, [183], pag. 273.9: Quistu fiuri [[il giglio, simbolo di castità]] divi haviri sey fogli et tri granelli daurati dentru, li quali divisirò brevimenti. La prima fogla est integritati di corpu sença corruptioni di virginitati...

4 Foglio (di pergamena o carta).

[1] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [IX, 1, 1], vol. 2, pag. 192.4: Aquì mi pari qui ci manki una foglia la quali esti infra, dovi esti la cruci .i[dest]. dovi dici acusarla etc.

[2] CaternuXIVR - Angelo Senisio, Caternu, pag. 106.11: Item restani ad dari per li sumeri unc. ij, li quali unc. viij et tr. xxiiij et g. xij nchi li assignai per li spisi di lu sequenti annu di la xiij.a ind.; li quali tamen su scripti in la sequenti fogla xxxv.

[3] CaternuXIVR - Angelo Senisio, Caternu, pag. 114.24: Item Iohanni Buffa, facta omne raxuni ni resta ad dari per lu annu di la xij.a ind. unc. v tr. xvij, li quali su scripti in la carta di li soi debiti la quali esti inserta in la fogla presenti a li fogli xxxvij.

[4] Wettinger/1993 (305) - 1468 Lettera di F. Gact Desguanes e A. Fauzuni, pag. 329.19: ipsu scrivi ki lu quaternu per manu di notaru Luca [Sillato] sia assumatu a notaru Luca oy vi dugna la copia a lu modu ki sia et ki li soi fogli di lu quaternu di lu riceputu vi dugnanu copia a comu sta per non intraviniri alcunu erruri. || Ma non si esclude che possa trattarsi di una forma del plur. di foglu.

[5] RegulaBenXVIB - Regula di santu Benedittu abbati, CAP. 42, pag. 93.26: Si sarrà yornu di diyunu, dittu Vesperi, poi di un brevissimu spatiu vayanu li frati a la lettioni di li Collationi, comu dissimu; e letti quatru oi chincu fogli oi quantu l'hura permitti, et essendu tutti congregati in unu, perchì in la dimura di tali lettioni, quillu chi sarrà impeditu in alcunu negotiu venirà a la congregationi... || Ma non si esclude che possa trattarsi di una forma plur. di foglu.

[6] Gl F ScobarXVIL (1519) - Voc. bilingue, pag. 116b: fogla carta charta.

[7] Gl F VallaXVIG (1500-1522) - Voc., pag. 70: foglia di carta, hoc folium -lii, a palmarum foliis, in quibus antiqui scribunt solebant...

4.1 Mezza foglia: tipo di legatura?

[1] Biondi/2000 (3) - 1476 Inventario, pag. 100.22: Item unu libru di parchimina videlicet ligenda sanctorum Item unu emptifenariu di carta di volumi di mecza fogla tucti notati.

[2] Biondi/2000 (3) - 1476 Inventario, pag. 101.4: Item unu libru chamatu lo kirie cum certi altri cosi in parchimina di volumi di mecza fogla.

5 Sottile strato metallico in stagno usato come rivestimento; lamina. || Cfr. fuglietta.

[1] Bresc/2014 (298) - 1430 Inventario, pag. 832.10: Item lamperi di fogla di stagnu quatru.

[2] Gl F ScobarXVIL (1519) - Voc. bilingue, 116b: fogla di mitallu bracteola.